Krzyżacki galimatias
- Oliwia Małecka
- 8 sie 2020
- 4 minut(y) czytania
Początki zakonu
W okresie wypraw krzyżowych zaczęły powstawać zakony rycerskie, miały one na celu walkę w obronie wiary, poglądów i pielgrzymów.
Zakon krzyżacki swe początki wziął w czasach działalności mieszczan Bremy i Lubeki, którzy zajmowali się chorymi ze szpitala w Akce. Ich inspiracją był szpital niemiecki, jaki funkcjonował do momentu odzyskania Jerozolimy przez muzułmanów w 1187 r.
W 1191 r. krzyżacy postanowili zdobyć Akke i wokół niej budować swoją pozycję. W tym roku również papież papież Klemens III zatwierdził powołanie zakonu. Następnie w 1197 r. cesarz Henryk VI Hohenstauf postanowił nadać zakonowi ziemię we Włoszech. Z czasem zakon otrzymał także liczne ziemie i posiadłości w wielu państwach Europy.
Podczas działań zakonu wielki mistrz zakonu Hermann von Salza uświadomił sobie, że ziemie krzyżowców mogą być w każdej chwili odebrane. W związku z tym zaczęto planować powstanie państwa krzyżackiego, problemem było znalezienie terytoriów, które zakon mógłby zaadaptować na swoje państwo.
W 1212 r. znaleziono nadzieję na powstanie niezależnego państwa, taka okazja zdarzyła się gdy król Węgier, Andrzej II, w zamian za pomoc w obronie przed plemionami Kumanów, uposażył (w formie beneficjum, czyli nie na własność) krzyżaków w liczącą 12 tys. km2 ziemię Borsa w Siedmiogrodzie. Krzyżacy od razu przystąpili do budowy zamków i sprowadzania niemieckich osadników. W 1224 r. dzięki swoim naleganiom zyskali u papieża Honoriusza III wyjęcie ziemi Borsa spod jurysdykcji biskupa siedmiogrodzkiego i podporządkowanie jej bezpośrednio pod Rzym. To rzecz jasna wywołało niezadowolenie w episkopacie węgierskim, gdyż w sposób jawny pozbawiało miejscowych biskupów władzy. Ponadto papież stwierdził, że ziemie w posiadaniu zakonu bierze pod władzę i własność św. Piotra, a krzyżacy znajdują się pod opieką i ochroną Stolicy Apostolskiej. To oznaczało faktyczne przejęcie ziemi Borsa i zdobytych na Kumanach terytoriów we władanie zakonu niemieckiego.
Przez to wybuchł konflikt między krzyżakami, a Andrzejem II. Król zdał sobie sprawę z wagi zagrożenia jakie zaczęli stanowić niemieccy zakonnicy. Wobec tego w 1225 r., mimo protestów papieża, wygnał ich z Węgier. Następca Honoriusza III, którym był Grzegorz IX, próbowali nakłonić Andrzeja II do przywrócenia ziemi Borsa zakonowi, ale król Węgier ignorował te wezwania. Zatem krzyżacy musieli poszukać nowych terytoriów, które znaleźli w Polsce.
Wyprawy krzyżowe przeciwko Prusom przyczyną sprowadzenia krzyżaków do Polski?
Jedną z najważniejszych przyczyn zaproszenia krzyżaków było zagrożenie ze strony Prus, którzy od północy sąsiadowali z Mazowszem. ( Współcześnie są to tereny województwa warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego ). Próby chrystianizacji i podbicia tych terenów były już organizowane za czasów Bolesława Chrobrego. Mimo kontynuowania tej misji przez kolejnych władców Polski, u progu XIII w., ziemie te nadal zachowały niezależność państwową i religijną, będąc jednocześnie istotnym zagrożeniem dla Mazowsza.
W 1209 r. działalność misyjną na tych ziemiach prowadził opat klasztoru cystersów w Łeknie, Chrystian. Wspierali go Mściwoj (namiestnik pomorski), Władysław Odonic (książę kaliski) oraz Konrad I Mazowiecki (książę mazowiecki). Działania Chrystiana na tym polu były na tyle skuteczne, że w 1216 r. uzyskał od papieża tytuł biskupa na teren Prus.
Zaproszenie dla krzyżaków do Polski
Polskie wyprawy krzyżowe jednak nie przynosiły zadowalających efektów. Krzyżacy nadal zagrażali Kondradowi Mazowieckiemu.
Jednak poza Konradem, także śląski książę Henryk Brodaty był zainteresowany chrystianizacją Prus. Prawdopodobnie pomysłodawcą sprowadzenia Krzyżaków na Mazowsze był Otto Dypoldowic, prepozyt kapituły arcybiskupiej w Magdeburgu, siostrzeniec Henryka Brodatego. Orędowniczką takiego rozwiązania była także Jadwiga, żona księcia śląskiego. Jednak koncepcja sprowadzenia zakonników na Śląsk upadła, wtedy podobną ofertę złożył Konrad Mazowiecki.
Plan władcy Mazowsza był prosty, chciał on uspokoić sytuację na granicy z Prusami oraz w przyszłości schrystianizować Prusy, dzięki czemu odzyskał by spokój, a w dodatku mógłby powiększyć swoje ziemię. By osiągnąć swój cel Mazowiecki zaprosił krzyżaków do polski (1226 r.) oddając im ziemię chełmińską (1228 r.) ( Miała to być dzierżawa. ).
Uniezależnienie się krzyżaków
W 1330 r. krzyżacy rozpoczęli proces osiedlania się w ziemi chełmińskiej oraz rozpoczęli proces podboju Prus. Ich pierwszymi ośrodkami była wieś Orłowo koło Inowrocławia oraz Nieszawa niedaleko Torunia. Wielki mistrz Salza, nauczony węgierskim doświadczeniem, rozpoczął usilne starania do zapewnienia sobie ziemi chełmińskiej na wyłączność, jako zalążek państwa krzyżackiego. Nie zamierzał być wykonawcą polskich zleceń, ale władcą niezależnego państwa.
W związku z chęcią poczucia niezależności zakon sfałszował dokument o nazwie przywilej kruszwicki ( prawdopodobnie doszło do tego w 1230 r. ). To był dokument, który miał stanowić, iż ziemia chełmińska została zakonowi darowana na własność. Dodatkowo wszystkie tereny zdobyte na Prusach miały powiększać obszar państwa krzyżackiego, a nie księstwa Konrada Mazowieckiego.
Konsekwencją tego falsyfikatu była wydana w 1234 r. przez papieża Grzegorza IX bulla Pietati proximum. Potwierdzała władztwo zakonu nad ziemią chełmińską oraz przyszłe zdobycze terytorialne na wschód od Wisły. Dodatkowo, dla wzmocnienia niezależności, krzyżacy mieli podlegać wyłącznie papieżowi, będąc wolni od innej podległości lennej. Zatem dokument wyłączał nie tylko władzę polskiego księcia, ale także i niemieckiego cesarza.
Wzmocnieniem krzyżackiej niezależności była także złota bulla z Rimini, wydana przez cesarza Fryderyka II. Co prawda dokument jest datowany na 26 marca 1226 r., ale został prawdopodobnie wydany w 1235 r., z uwstecznioną datą. To antydatowanie bulli miało wykazywać, że już w 1226 r. cesarz uznający się za seniora zarówno zakonu, jak i Polski, nadawał krzyżakom we władanie wszelkie zdobyte przez nich na Prusach ziemie. Rzecz jasna ten dokument był tylko deklaracją polityczną Fryderyka II i nie miał teoretycznie żadnej mocy sprawczej. Jednak mimo to stał się dla krzyżaków podstawą do obrony stanowiska o ich prawie do polskich i pruskich ziem. Również w 1235 r. zakon braci dobrzyńskich z powodu słabych efektów swoich działań, a także małej ilości napływu krzyżowców, postanowił połączyć się z krzyżakami. Oczywiście zakon niemiecki przyjął taką propozycję z otwartymi rękoma, gdyż dzięki temu zagarniał także ziemię dobrzyńską. Konradowi udało się jednak uzyskać zrzeczenie krzyżaków co do tego terytorium. Ale jak historia pokaże w 1329 r., w trakcie najazdu na Polskę, ponownie ziemia dobrzyńska zostaje przyłączona do państwa krzyżaków.
Źródła:
H. Boockmann, Zakon krzyżacki, Warszawa 1998.
S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002
J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej, Kraków 1999.
Kronika Polski Wydawnictwa Kluszczyński
A. Garlicki (pod red.), Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1998.
Comments